Dreigend probleem van grondstoffen schreeuwt om actie
Brede actie is nodig om de energietransitie in Nederland niet nodeloos te laten vertragen door gebrek aan cruciale grondstoffen. Het probleem is helder, de oplossingen zijn ook voorhanden, zowel volgens onderzoekers als in de praktijk. Het komt nu aan op het benutten van de kansen, ook voor de BV Nederland. Dat is de conclusie van het webinar ‘De schaarste van groene grondstoffen’.
Metalen zoals lithium, neodymium en kobalt zijn belangrijk voor accu’s, windmolens en zonnepanelen, en dus voor de energietransitie. Nederland wil een fors deel van de wereldproductie, maar andere landen ook, dus wordt het dringen, met als gevolg: een duurdere en wellicht tragere energietransitie. Nieuwe rapporten signaleren de dreiging en schetsen ook oplossingen.
Het probleem
In kringen van wetenschap en adviseurs krijgt het onderwerp langzamerhand meer aandacht. Zo publiceerde het Internationaal Energie Agentschap recent zijn zorgen om de wereldmarkt van ‘critical minerals’. Onderzoeker Tae-Yoon Kim vertelt dat duurzaam opgewekte elektriciteit tot wel tientallen keren zo veel van dergelijke metalen nodig hebben als de stroom uit onze huidige centrales. De productie vindt maar in enkele landen plaats (zoals China), en dan ook nog vaak niet bepaald schoon of maatschappelijk verantwoord.
Tijdens het webinar presenteerden onderzoekers van Copper8, Metabolic, Quintel en Polaris Sustainability een verkenning van de Nederlandse sitiuatie. Pieter van Exter van Metabolic schetste dat de energietransitie in Nederland tegen 2050 van sommige metalen meer dan 5% van de huidige wereldproductie nodig zou hebben, met zelfs uitschieters naar 15 en 25%. Dat is enorm voor een land met een aandeel van pakweg 1% in de wereldeconomie en 0,5% in de wereldbevolking. “Van schaarste wil ik liever niet spreken,” zegt Van Exter, “maar het kan wel gevolgen hebben voor prijzen en het tempo van de energietransitie."
Tegelijk zien de gasten unaniem dat de politiek weinig interesse heeft in dit onderwerp. Sybren Bosch van Copper8 probeert dat te verklaren: ”Het is nog niet allemaal zo tastbaar. Daarnaast: het is een probleem op wereldschaal, en wij zijn toch rijk.” Louise van Schaik van Clingendael vult aan: “Het is geen probleem voor Nederland alleen. Wij hebben ook geen mijnbouw. Maar we kunnen wel invloed uitoefen en moeten nadenken over bijvoorbeeld het aanleggen van strategische voorraden. En vooral ook over hoe we de EU kunnen steunen om hierop maatregelen te nemen.”
De oplossing
Maar gelukkig zijn er oplossingen. In hun verkenning werken de onderzoekers met vier strategieën, geleend uit de ideeën over een circulaire economie. Eerst minder energie gebruiken en apparatuur ontwikkelen die minder metalen nodig hebben, vervolgens de levensduur van de apparaten verlengen de materialen in de afdankertjes recyclen. Van Exter: “Het is vooral een kwestie van én-én, niet of-of. Op die manier kan je het beslag op de wereldmarkt drastisch terugbrengen.”
Aan tafel zaten ook gasten die de studie met praktijkvoorbeelden illustreren. Zoals voor het slimmer ontwerpen van zonnepanelen. Jan Jaap van Os van Exasun: “Onze panelen gaan langer dan 30 jaar mee. We ontwikkelen nu een circulair zonnepaneel, samen met DSM, waarin bijvoorbeeld het gebruikte lood ook weer kan worden teruggewonnen. Inderdaad wel duurder dan de panelen uit China, maar dat verschil verdienen we terug met het slim integreren van kleinere panelen op daken.
Of Jan Robert van Veen van ENVI Group: “Ik ben vuilnisman, en zie de kansen van recycling. Van accu’s en batterijen kunnen we nu al 82% recyclen, en het doel is 100%.” Van Veen wil graag groeien, maar stuit nog te vaak op praktische problemen: “Zoals een vergunning voor een uitbreiding. Prima, dan gaan we toch in zee met het Finse Fortum die wel wil?”
En dan staan er ook nog technologische innovaties op stapel. Professor Ruud van Ommen van de TU Delft: “Het IEA voorziet dat het platinagebruik in een waterstofauto in twintig jaar kan halveren. Maar wij zijn bezig met nanotechnologie die een factor veertig lager mogelijk maakt!”
Actie
Er dreigt een grondstoffenprobleem, er zijn oplossingen, dus waar wachten we op met ons voorbereiden op een krappe markt voor groene metalen? Nog te weinig mensen voorzien het probleem, nog te weinig mensen zien de kansen die de grondstoffenmarkt ook voor Nederlandse bedrijven biedt, vindt iedereen. Guy de Sevaux van Invest-NL, dat een pot van €1,7 miljard beschikbaar heeft voor juist het financieren van dit soort nieuwe, duurzame business cases: “Het is nu op alle fronten te weinig. Het beleid kijkt niet naar dit soort zaken, de prijs is nog te laag voor een goede business case, in de metallurgie gebeurt er te weinig.”
Het borrelt wel. Zo zijn de netbeheerders—met hun grote grondstoffenvraag—actief bezig om een ‘grondstoffenpaspoort’ in te voeren. Koen Eising van netbeheerder Alliander: “Leg dat als verplichting op! Daar gaan leveranciers zich aan houden. We onderschatten soms de voortrekkersrol die we als Nederland kunnen hebben.”
Tot slot laat Pieter van Exter zien hoe het volgens de onderzoekers verder moet. “Er liggen kansen voor Nederland. We maken elektrische bussen, binnenkort ook elektrische auto’s, veel vervoerstromen gaan door ons land. We zijn sterk in ontwerpen, in levensduurverlenging en in recycling. Daar kunnen we bedrijvigheid in ontwikkelen. Maar dan moet we wel aan een paar randvoorwaarden voldoen. De kennis op dit onderwerp moet verder worden ontwikkeld, we moeten beter in staat zijn om te zien wat er in de ketens van winning tot recycling gebeurt. Ik pleit ook voor een langetermijn-industriebeleid, en ook wet- en regelgeving zoals ontwerpstandaarden.”
Dat zal allemaal niet vanzelf gaan, ziet ook Sekhar Lahiri, directeur van branchevereniging Metaal Nederland. “Misschien moeten we breder kijken, inclusief België en Luxemburg en de naastliggende provincies in Duitsland. Het Klimaatakkoord was voor ons een wake-up call. We weten nu wat we moeten doen, en waarom. De vraag blijft alleen: hoe gaan we het doen?”
Daarop had nog niemand het sluitende antwoord.
Terugkijken
Het rapport is op 1 juli in zijn geheel gepubliceerd en aangeboden aan het kabinet.
Het hele webinar--live beken door 280 mensen--is terug te kijken op ons Youtube-kanaal.