‘Een burgerforum is geen heilige graal’

Is een burgerforum een goed instrument om de democratie te versterken?

Het burgerforum staat volop in de belangstelling. In steeds meer landen wordt ermee geëxperimenteerd. De gedachte is dat burgerfora helpen om de kloof tussen burger en overheid te verkleinen. Minister Rob Jetten (Klimaat en Energie) wil zo snel mogelijk met de Tweede Kamer in debat over de vraag ‘of en zo ja hoe we met burgerfora over klimaat- en energiebeleid aan de slag kunnen’. 

Bestuurlijke verrommeling
Toch staat niet iedereen te juichen. Onderzoeker/publiciste Annemarie Kok vindt burgerfora een onzalig idee. Zij ziet burgerfora als het zoveelste voorbeeld van bestuurlijke verrommeling in Nederland. Politiek en bestuur zijn volgens haar al decennialang bezig om hun taken en verantwoordelijkheden af te schuiven naar ‘aanbouwsels aan de democratie’. De democratie kan volgens haar het best versterkt worden door het stelsel zo strak en helder mogelijk te houden. Democratie betekent niet dat de burgers de hele tijd mee moeten doen. Bij een representatieve democratie moeten politiek en bestuur juist het voortouw nemen en knopen durven doorhakken.

Digtiale techniek verbreedt betrokkenheid
Rudy van Belkom, directeur Stichting Toekomstbeeld der Techniek, is ook best kritisch op burgerfora, maar om een heel andere reden. Hij mist de aandacht voor de toepassingsmogelijkheden van digitale technologie als het gaat om burgerparticipatie. Een burgerforum hoeft niet beperkt te blijven tot een kleine kring van gelote deelnemers, die daarmee weer een nieuwe elite vormen. Met de moderne digitale technologie kunnen álle burgers de gelegenheid krijgen om in verschillende vormen en in verschillende fasen mee te denken over vraagstukken die de hele samenleving aangaan. Digitale technologie kan heel goed helpen om burgerberaden op te schalen en de representativitiet en inclusiviteit te verbeteren, juist omdat met behulp van digitale technologie ook laaggeletterden kunnen worden bereikt. Digitale technologie is dankzij algoritmen bovendien ook beter in staat om oplossingen te vinden waar meerderheden voor zijn.

Anders met elkaar in gesprek
Daan Roovers, filosoof en lid van de Raad voor Openbaar bestuur, vindt dat er goed over de nadelen en voordelen van burgerfora en andere aanbouwsels moet worden nagedacht. De overheid is door twintig, dertig jaar van afstoten, deregulering, privatisering en decentralisering volgens haar tamelijk krachteloos geworden. Maar wat haar aanspreekt in burgerfora is dat de mensen die eraan deelnemen niemand anders vertegenwoordigen dan zichzelf en daardoor op een andere manier met elkaar in gesprek gaan. Volgens haar is het daarbij van belang om goed na te denken over de vraag die aan het burgerforum wordt gesteld én om goede afspraken te maken over wat er met de uitkomst van het burgerforum gebeurt. Want die twee dingen zijn bij het Franse Burgerberaad over het klimaat precies fout gegaan, tot enorme teleurstelling van de deelnemers. Dat is een les waar Nederland van zou moeten leren.

Is het een goed idee om een burgerforum te organiseren over klimaat- en energiebeleid?

Geen heilige graal

Een burgerforum is geen heilige graal, maar kan wel een goed middel zijn om burgers te betrekken zegt Karin Arpad, programmaleider Regio Ondersteuning bij het Nationaal Programma Regionale Energie Strategieën (RES-sen). De regio’s zijn er bij het opstellen van RES-sen heel succesvol in gebleken om burgers te betrekken. Provincies, gemeenten en waterschappen kregen vanuit het Klimaatakkoord de opdracht om per regio 35 TWh hernieuwbare energie op land te produceren. Ze gingen aan de slag en kwamen met ambities die zelfs hoger waren. In verschillende regio’s is daarbij gebruik gemaakt van online raadplegingen en burgerfora, en soms ook van de combinatie daarvan. Volgens Arpad is het van belang dat elke regio daarin eigen keuzes kan maken, omdat elke regio verschilt.

Lager opgeleide positiever

Niek Mouter, universitair hoofddocent TU Delft, doet onderzoek naar burgerparticipatie en was betrokken bij drie burgerberaden rondom klimaatbeleid: in Súdwest-Fryslân, Foodvalley en Gelderland. Deze burgerberaden werden voorafgegaan door een online raadpleging, waaraan alle inwoners mee konden doen. In Gelderland deden 3500 mensen mee, onder wie, opvallend genoeg, relatief veel lageropgeleiden. Volgens Mouters zijn lageropgeleiden over het algemeen positiever over online raadplegingen dan hogeropgeleiden. Hogeropgeleiden praten liever mee in een burgerforum. Maar een wetenschappelijke verklaring daarvoor heeft hij nog niet. De uitkomsten van de ledenraadpleging werden door het betreffende burgerforum gebruikt om tot een advies aan de gemeenteraad te komen. Dit stelde de gemeenteraad in staat om goede waardeafwegingen te maken.

Goed voor normatieve vragen
Een burgerforum is een middel om als overheid in gesprek te gaan met burgers over de vraag hoe beleidsdoelen gerealiseerd moet worden, meent Jetske Bouma, programmaleider burgerbetrokkenheid bij het Planbureau voor de Leefomgeving. De invulling van de doelen van het Klimaatakkoord is volgens haar een prima onderwerp voor een burgerforum, omdat het belangrijk is om met iedereen het gesprek aan te gaan over hoe die doelen moeten worden behaald. Ook met mensen die vaak buiten beeld blijven. Daarbij gaat het vaak over normatieve vragen: hoe solidair wil je zijn, hoe afhankelijk wil je voor de energievoorziening zijn van het buitenland? Wil je subsidies inzetten of belastingmaatregelen nemen? Dat zijn vragen waar een burgerforum zinnige dingen over kan zeggen.