De overheid moet het klimaat weer van de rechter terugpakken

Nieuwsbericht | 17-12-2021 | 19:12

Als het Nederlandse kabinet in de nabije toekomst rechtszaken over het klimaatbeleid tegen overheid of bedrijven wil voorkomen, zal het twee dingen moeten doen: strenger beleid formuleren, en daarin ook resultaten boeken. Het gloednieuwe coalitieakkoord is een goede aanzet, maar het gaat om de uitvoering. Dat was de belangrijkste conclusie uit het laatste Klimaatakkoord-webinar van dit jaar: ‘Klimaat: politiek of rechter?’.

Kijk hier het hele webinar terug.

In de afgelopen jaren hebben twee rechtszaken over het klimaat veel tongen losgemaakt. In beide gevallen – Urgenda in 2015 en Milieudefensie afgelopen jaar – stelden de rechters de eisers in het gelijk: de overheid en Shell moeten maatregelen nemen om te voldoen aan de gestelde klimaateisen. “De politiek maakt de regels, maar de rechter zorgt dat ze uitgevoerd worden,” vat directeur Donald Pols van Milieudefensie de uitspraken samen. “Wij drukten de politiek met de neus op de ongemakkelijke feiten.”

25% in 2030

Dat leidde in 2015 tot een spectaculaire terechtwijzing van de overheid. Dat was voor hard nodig, legt jurist Dennis van Berkel van Urgenda uit: “Want de landen zeiden het op Klimaattoppen zelf en de wetenschap liet het zien. Dan moet de rechter de staat dus houden aan de eigen beloftes. Daarvoor is de politiek zelf natuurlijk ook verantwoordelijk, dus voor de rechter was dit een enorme stap: is de staat door de ondergrens heen gezakt, of niet?”
Ondanks beroepsprocedures, werd de Staat gehouden aan de eis om in 2020 minimaal 25% lager uit te komen dan de uitstoot van broeikasgassen in 1990. Dat doel is vorig jaar nipt gehaald, maar dreigt nu overigens weer overschreden te worden.

Shell-uitspraak

Ook in het geval van Shell was een rechtszaak noodzaak, vindt Donald Pols, om een iets andere reden: “Want dat bedrijf heeft wereldwijd een tien keer zo grote klimaatimpact als de Nederlandse samenleving, maar ontliep als multinational veel regelgeving. Wij konden dat proces aanspannen omdat Shell toen in Nederland gevestigd was.” Shell moet dus nu al, ondanks een beroepsprocedure in 2023, maatregelen nemen.
En het is nog niet voorbij, want als het aan Katy Olivia van Tergouw van ‘Stop Ecocide’ ligt, gaat het Internationale Strafhof zich binnen vijf jaar ook buigen over ‘ecocide’ als misdaad: grootschalige en langdurige aantasting van ecosystemen.

Uitstoot bij klanten

Het webinar behandelde soms technisch-juridische zaken, maar ging vooral over vragen zoals: vullen politiek en rechterlijke macht elkaar aan in klimaatbeleid, of zitten ze elkaar in de weg? Opvallend genoeg was er van de negen aanwezige sprekers niemand—ook niet vanuit de chemische industrie of de raffinage--die betwistte dat de strengere milieuregels die de rechters oplegden moeten worden nageleefd.
Wel waren er kanttekeningen, bijvoorbeeld tegen de inspanning die Shell moet doen om in 2030 haar klanten 45% minder te laten uitstoten. “In 2030 rijden nog maar 2,5 van de 9 miljoen auto’s elektrisch, de rest op brandstof,” rekent Erik Klooster van de raffinage-branchevereniging VNPI voor. “Dat wordt lastig als de milieubeweging ook verbiedt dat biomassa mag worden ingezet voor biobrandstoffen. Terwijl dat wel kan, op een duurzame manier.”

De stoel van de politiek

Nog feller bezwaar tegen de processen klonk uit de mond van Elsevier-hoofdredacteur Arenda Joustra: “Urgenda en Milieudefensie zeggen dat ze namens de bezorgde burger processen aanspannen, maar dat is niet namens mij. Hiermee nemen ze plaats op de stoel van de politiek, en zo onttrekt dit zich aan het gezicht van de kiezer. Het gaat hier bijvoorbeeld niet over klimaatadaptatie, of over kernenergie. Daar moet de kiezer over gaan.”
Die bal wordt door de aanwezige juristen eensgezind teruggekaatst. “Het gaat hier over de vraag: Heeft de staat als wetgever hier dingen laten liggen?” aldus advocaat Nicolien van den Biggelaar van De Brauw Blackstone Westbroek. Urgenda-advocaat Dennis van Berkel: “Het gaat onder andere over het recht op leven’. Daar moet een rechter iets over kunnen zeggen. En Tim Bleeker, docent aan de VU en coördinator van de Klimaatrechtmaster: “De rechter heeft hier aan de handrem getrokken. De 25% van het Urgenda-proces was gezien de wetenschap eigenlijk nog aan de magere kant.”

Strenger klimaatbeleid

Hoewel er geen politici of klimaatambtenaren aan het gesprek deelnamen omdat te bevestigen, is wel duidelijk dat zowel Urgenda als Milieudefensie de overheid aan het werk heeft gezet. De negen sprekers vinden vrijwel unaniem dat de Nederlandse politiek weer het voortouw moet nemen in het klimaatbeleid en de uitvoering daarvan. Graag nemen de milieuorganisatie een voorbeeld aan Duitsland, waar het Constitionele Hof recent besloot dat het land in 2030 65% minder mag uitstoten dan in 1990; een paar weken later stond dat getal bij het nieuwe Duitse kabinet in de klimaatwet.

Zo ver is Nederland nog niet. In de Klimaatwet komt een ‘hard doel’ van 55% emissiereductie in 2030, en tegelijk wordt het klimaatbeleid gericht op 60% minder, aldus het coalitieakkoord. Te weinig, vindt Urgenda-jurist Dennis van Berkel, “als je de uitkomsten van de klimaattop in Glasgow serieus neemt.”

Volgens Bernard Wientjes van de brancheorganisatie van de chemie (VNCI) staat in het coalitieakkoord precies het goede: “Er komen bindende afspraken met de vijftien tot twintig grootste bedrijven, samen verantwoordelijk voor 80% van de uitstoot van de industrie. We gaan extra uitstoot reduceren, staat in het akkoord, we hebben een juridische plicht om te investeren, de overheid neemt de infrastructuur voor zijn rekening, en er komt maatwerk voor subsidies voor maatregelen in de industrie. De politiek moet hiermee de macht op klimaatgebied weer terughalen.”

Dat betwijfelt Donald Pols, die het coalitieakkoord veelbelovend vindt maar niet genoeg: “Nederland moet bedrijven veel harder aanpakken. Pas de uitspraak van Shell toe op alle bedrijven, maak bindende afspraken voor eigen uitstoot, en ook die van hun klanten. En geef alleen subsidie als ze die beloftes nakomen. Wij hebben dertig brieven klaarliggen voor bedrijven a la Shell.”

Terugkijken:

De opnames van dit webinar staan op ons Youtube-kanaal.
Andere interessante links:

Zie hier ook een pittig debat tijdens dit webinar tussen Bernard Wientjes (VNCI) en Donald Pols (Milieudefensie), over Nederlands klimaatbeleid voor de industrie.