"Geef burgers via panels stem in klimaatbeleid"
Wantrouwen tegen overheden en politici zit de klimaatmaatregelen in de weg. Met burgerpanels met een duidelijk mandaat kun je dat overwinnen, meent Ed Nijpels. (Opinieartikel van Ed Nijpels, voorzitter van het Voortgangsoverleg, gepubliceerd in NRC op 23 september 2020; Dit is de volledige versie)
Als je de cijfers ziet zou er veel steun en draagvlak moeten zijn voor klimaatbeleid. Uit een recente enquête van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) blijkt dat 85 % van de ondervraagden zich zorgen maakt over klimaatverandering. 80 % ziet het als een morele plicht om goed voor milieu en natuur te zorgen. En als klap op de vuurpijl, de ondervraagden willen aandacht voor adaptatie, natuur, schone energie en woningisolatie.,
och schuurt dit met berichten over groeiende weerstand tegen windmolens, zonneparken, aardwarmte, mestvergisters, biomassa en ga zo maar door. Er is wantrouwen tegen overheden en politici. “De overheid is tot nu toe tekortgeschoten in het vinden van aansluiting bij de burger,” schrijft het Planbureau in de recent gepubliceerde Balans van de leefomgeving.
Wensen meewegen
Het Klimaatakkoord kwam er dankzij betrokkenheid van meer dan honderd partijen en organisaties. Het parlement stemde er met grote meerderheid mee in. Toch waarschuwt het PBL dat de burger “niet het sluitstuk moet zijn van institutioneel overleg”.
In het Klimaatakkoord is afgesproken dat wensen en zorgen van burgers en bedrijven zichtbaar meegewogen moeten worden bij de transitie. Het is dus nu tijd serieus werk te maken van een burgerpanel om betrokkenheid bij besluitvorming, begrip en daarmee draagvlak te vergroten. Voorbeelden in het buitenland laten zien dat er veel kan. Maar we moeten voorkomen dat het niet het zoveelste tandeloze proces wordt van grijzewittemannenparticipatie. In dat geval erodeert het draagvlak volledig.
Initiatieven in buitenland
De G1000 van België in 2011-12 was in Noord Europa een van de eerste grote initiatieven met een burgerpanel. Het richtte zich op de politieke impasse in de federale regering. Dit liet zien dat burgers daadwerkelijk een bijdrage kunnen en willen leveren aan grote beleidsvraagstukken.
Sindsdien zijn de overheden in Ierland, Engeland en Frankrijk al begonnen met een landelijk burgerpanel voor klimaatbeleid. Ook in Nederland gaan geluiden op hier werk van te maken. En daar zijn goede redenen voor.
Oplossingen
Ten eerste zoeken burgers en beleidsmakers dan samen naar oplossingen. Ze werken aan een collectief belang en komen daarmee weg van het polariserend debat. Zo ontstond in Ierland in de afgelopen jaren via een burgerpanel brede steun voor het legaliseren van abortus en het homohuwelijk.
Ten tweede vanwege de transparantie en consensus gedreven aanpak. Het blijkt dat zulke panels een groot deel van de maatschappij achter zich krijgen en daardoor ook achter het beleid. Dit verkleint de afstand tot besluitvorming. Het vergroot de steun voor lastige maatregelen. Het zorgt voor meer acceptatie van veranderingen. Willen we het klimaatbeleid laten slagen dan hebben we deze versterking van de betrokkenheid van de samenleving nodig.
Voorwaarden
In Nederland zijn op lokaal niveau al veel initiatieven om met burgerpanels klimaatbeleid te realiseren. In Sudwest Fryslân, heeft de gemeente opdracht gegeven voor een panel om mee te praten over de toekomst van de energievoorziening - en met succes. Burgers kwamen dichterbij besluitvorming en verrijkten de kwaliteit van het beleid.
Dit kan ook op landelijk niveau. Daar horen drie voorwaarden bij.
- Er moet een duidelijke opdracht en mandaat zijn voor het burgerpanel. Hiermee worden doelen en verantwoordelijkheden duidelijk. Tegelijkertijd wordt een duidelijk signaal afgegeven over het belang en geloofwaardigheid van het initiatief.
- Commitment vanuit de politiek en duidelijke afspraken over wat er met de resultaten wordt gedaan is essentieel.
- Transparantie, onafhankelijkheid en inclusiviteit van het proces en de uitkomsten zijn de sleutel tot breed gedragen en geloofwaardige resultaten.
Geen wondermiddel
Het is geen wondermiddel. Het dient ook niet als ontsnappingsroute om onder klimaatbeleid en het doel van 49 % reductie uit te komen. Onder de juiste voorwaarden is het wel een grote verrijking van zowel het democratische proces als de inhoud en uitvoering van het klimaatbeleid. Het is een middel om burgers die betrokkenheid tonen, maar zich nu soms ongemakkelijk en niet gehoord voelen een positie te geven die recht doet aan hun betrokkenheid. “Bestuurders die burgers het vertrouwen geven mee te beslissen, krijgen niet alleen hulp van burgers, maar ook hun vertrouwen”, stelden Daan Roovers, de Denker des Vaderlands en schrijver Eva Rovers onlangs in NRC in hun pleidooi voor een burgerpanel. Dat is de betrokkenheid, steun en draagvlak die het klimaatbeleid nodig heeft.
Ed Nijpels
Voorzitter Voortgangsoverleg Klimaatakkoord
Op 12 oktober organiseert het Voortgangsoverleg haar jaarlijkse Klimaatdag. In een van de 25 deelsessies staat de vraag centraal hoe we voor het klimaatbeleid een goed werkend burgerpanel in het leven kunnen roepen.